Rozdział 11: Wybrane elementy stylu życia młodych szachistów (dr Agnieszka Fornal-Urban, dr Anna Kęska)

Najważniejszym czynnikiem wpływającym na zdrowie jednostki i społeczeństwa jest styl życia. Stymulacja rozwoju zachowań prozdrowotnych i redukcja czynników ryzyka dla zdrowia odgrywają szczególną rolę w odniesieniu do dzieci i młodzieży, gdyż warunkują
zachowanie zdrowia w wieku dojrzałym. Jest to tym istotniejsze, że współczesną populację charakteryzują m.in. mała aktywność fizyczna, złe nawyki żywieniowe czy niehigieniczny tryb życia. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zachowania te mogą zostać przejęte przez kolejne pokolenia.

U podstaw prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego dzieci i młodzieży leży także systematyczna aktywność fizyczna. Podnosi ona sprawność fizyczną i dlatego powinna stanowić nieodłączny element treningu każdego zawodnika. Odpowiednie
przygotowanie sprawnościowe pozwala utrzymać kondycję fizyczną, która jest niezbędna do osiągania wysokich rezultatów sportowych, również w tak specyficznej dyscyplinie, jaką są szachy. Ponadto, kompensując nadmiar stresów i obciążeń pracą umysłową, związanych
nie tylko z obowiązkami szkolnymi, lecz także z treningiem szachowym i reżimem turniejowym, aktywność ruchowa zapobiega potencjalnym zaburzeniom zdrowia psychicznego, a jednocześnie stwarza sytuacje, w których dziecko uczy się pokonywania trudności i radzenia sobie ze zmęczeniem.

Kolejny element stylu życia – racjonalne żywienie ma szczególne znaczenie w okresie wzrastania i dojrzewania organizmu, w którym należy w pełni zaspokoić jego potrzeby żywieniowe zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Dowiedziono bowiem, że sposób żywienia w dzieciństwie i wczesnej młodości determinuje w dużej mierze zdrowie osób dorosłych. Błędy i nieprawidłowe nawyki żywieniowe z tego okresu, oprócz niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych dla rozwoju psychofizycznego, predysponują do rozwoju różnych schorzeń okresu dojrzałego, takich jak: cukrzyca insulinoniezależna, nadciśnienie tętnicze, niedokrwienna choroba serca czy osteoporoza. Jak wiadomo, choroby te określane obecnie mianem przewlekłych chorób niezakaźnych stanowią największe zagrożenie zdrowia współczesnego człowieka.

Z racji wybitnie statycznego  charakteru treningu, trwającego zazwyczaj kilka godzin dziennie, osoby uprawiające szachy są szczególnie narażone na niekorzystne skutki ograniczonej aktywności fizycznej i nieprawidłowego żywienia. Konieczność spędzania wielu godzin dziennie przy szachownicy lub komputerze oraz stosowanie niewłaściwej diety mogą sprzyjać zwiększonej częstości występowania nadmiernej masy ciała u szachistów, jak również wielu innych zaburzeń zdrowotnych.

Celem pracy była ocena wybranych elementów stylu życia z uwzględnieniem aktywności fizycznej oraz sposobu żywienia dzieci i młodzieży grających w szachy. W badaniach wzięło udział 75 słuchaczy Ogólnopolskiej Akademii Szachowej w wieku 8-19 lat, będących jednocześnie medalistami mistrzostw Europy i świata juniorów, medalistami mistrzostw Polski juniorów oraz członkami kadry narodowej juniorów. 20 szachistów było w wieku 8-10 lat, 31 zawodników w wieku 11-13 lat, 14 badanych w wieku 14-16 lat oraz 10 osób w wieku 17-19 lat. Ankietowani najczęściej pochodzili z województw: mazowieckiego, dolnośląskiego i śląskiego (po 13,3%) oraz wielkopolskiego i zachodniopomorskiego (po 10,7%). W pracy wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety składający się z czterech części. Pytania kwestionariusza pozwoliły zebrać informacje dotyczące wieku, miejsca zamieszkania, osiągnięć sportowych (kategoria szachowa, sukcesy sportowe), aktywności fizycznej w wolnym czasie oraz zwyczajowego sposobu żywienia (rodzaj i liczba posiłków, częstotliwość spożycia wybranych produktów) badanych osób. Charakterystykę treningu oraz wybranych parametrów antropometrycznych badanych osób zawarto odpowiednio w tabeli 1 i 2.